Sinds mijn zoektocht naar een beter begrip van digitale media botste ik vaak op de vraag of ik mijn sociale media niet beter zou verwijderen? Hoe meer ik tot een dieper inzicht kwam over de schaduwkant van sociale media, hoe banger ik werd van dat medium. De vraag of ik mezelf niet in gevaar bracht door deel te nemen aan een systeem dat er aan de buitenkant misschien mooi en verleidelijk uitziet, maar aan de binnenkant vol rottigheid en eigenaardigheden zit, hield me erg bezig. Ik kreeg ook meer het gevoel dat mijn privacy en individuele vrijheid op die platformen niet gerespecteerd werden. Ik dacht: de privacy en vrijheid waar onze voorouders zo voor gevochten hebben, mag toch niet zomaar verloren gaan door een handig technisch systeem? Of zie ik het verkeerd? En is het gebruik van sociale media eerder onschuldig dan vrijheid berovend?
Jaron Lanier, een pioneer in het toepassen van virtual reality en gekend criticus van digitale media, heeft een antwoord op al mijn vragen. Hij zegt bijvoorbeeld dat zolang sociale media werkt op de manier waarop het vandaag werkt, we onze accounts maar beter kunnen verwijderen. Wacht even. Bedoelt Lanier nu echt dat we een stapje terug moeten zetten en die accounts voor altijd moeten verwijderen? Nee, zijn antwoord is eigenlijk genuanceerder. In één van de vele video’s van hem op YouTube vertelt hij dat het belangrijk is dat we onszelf eerst goed kennen voor dat we ons wagen aan de wereld van sociale media. Hij raadt daarom aan je account voor zes maanden te verwijderen en die periode te wijden aan zelfreflectie en onderzoek. Zelfkennis is erg belangrijk. En je kan hiertoe alleen maar komen als je kennis opdoet over jezelf buiten een systeem dat je probeert te manipuleren.
In een interview vat hij de redenen voor het verwijderen van je account samen in twee belangrijke punten. Een eerste reden is voor velen een welbekende reden: je wordt voortdurend subtiel gemanipuleerd door algoritmes. Ze zien continu wat je doet op het internet. Op basis daarvan voegen ze aan hun mediafeed kleine veranderingen toe om te testen of je gedrag erdoor verandert. Als dat het geval is, dan weten ze hoe ze jouw gedrag kunnen beïnvloeden om bijvoorbeeld een product kopen. Het zijn bovendien niet de grote tech-bedrijven die ons gedrag beïnvloeden. Ze maken ons verslaafd aan hun product, zodat hun betalende klanten (marketeers) het gedrag van de gebruikers kunnen manipuleren in hun voordeel. Op die manier is Mark Zuckerberg rijk geworden. Een tweede reden is belangrijk voor de maatschappij in het algemeen en is daarom misschien wel belangrijker dan het eerste argument. Deze mechanismen die ons gedrag proberen te sturen hebben als schaduwkant dat mensen minder verdraagzaam zijn en maken ons zelfs depressief. Het heeft onze politiek onwerkelijk gemaakt, want sinds bijvoorbeeld het Cambridge Analytica schandaal weten we dat verkiezingen erdoor beïnvloed kunnen worden, stelt Lanier. Dit maakt dat het onderscheid tussen wat waar is en niet waar is troebel wordt.
Maar, denk je misschien, kunnen deze mediabedrijven onze data dan niet beter beschermen? Op zich is dat niet per se een slecht idee, stelt Lanier, maar zelfs al zou bijvoorbeeld Facebook de data van zijn gebruikers beschermen, dan nog zouden marketeers met manipulatieve doeleinden Facebook kunnen gebruiken. Dit komt omdat heel het systeem op manipulatie gebouwd is. Dus de data van mensen beschermen weerhoudt derden er niet van het manipulatieve karakter van sociale media te gebruiken voor hun eigen doeleinden. Het pakt de kern van het probleem dus niet aan, stelt Lanier.
De meeste mensen zeggen: ja maar ik weet dat dit allemaal gebeurt en daardoor ben ik er niet vatbaar voor. Lanier antwoordt hierop dat het probleem is dat
beïnvloedingstechnieken van het gedrag meestal onzichtbaar zijn voor diegenen die gemanipuleerd worden. Het is een geniepig proces, omdat het via algoritmes verloopt en er dus geen sprake is van directe communicatie die je signalen geeft dat je wordt gemanipuleerd in vergelijking met bijvoorbeeld een relatie waarin je mishandelt wordt en verbaal en fysiek geweld duidelijke signalen hiervan zijn.
Lanier blijft ondanks alles wel positief: we kunnen een sociaal platform maken dat ons niet ziek maakt en enkel de voordelen belicht. We moeten onze smartphone dus niet weggooien, we moeten het manipulatieve systeem op de achtergrond eruit smijten. Bovendien is het belangrijk dat zolang het systeem manipulatief is, er mensen zijn die een leven leiden los van deze manipulatie. Deze inzichten zullen heel erg waardevol zijn om uiteindelijk te kunnen breken met het oude systeem en het creëren van een nieuw betrouwbaar systeem.
“Een leven zonder sociale media maakt ons aardiger, verstandiger en gelukkiger.” -Jaron Lanier
Voor wie meer argumenten nodig heeft dan deze, er zijn genoeg filmpjes te vinden van Lanier online, maar ook voor wie even nood heeft aan een digital detox is er het boek van Jaron Lanier Tien argumenten om je sociale media-accounts te verwijderen. Zeker lezen!