Maandag. Ik heb zin om erin te vliegen. Vol energie stap ik in mijn auto met het vooruitzicht mijn collega’s te vertellen over het weekend. Na een autorit van 40 minuten kom ik aan bij mijn collega’s. Ik roep enthousiast ‘goedemorgen!’ en verwacht een enthousiaste herhaling van die woorden terug. Al typend vanachter hun schermen kijken ze beiden even op, zeggen goedemorgen en gaan verder met wat ze aan het doen waren. Een ijzige stilte dat enkel onderbroken wordt door het getik van hun typende vingers overvalt me. Ik wil praten, maar voel me geremd. Plots overvalt mij een gevoel van eenzaamheid. Ik ben aanwezig in een ruimte met mensen die me niet zien staan. Mensen die het scherm belangrijker vinden dan een mens van vlees en bloed. Hoe kan het dat ik omringd ben met mensen en me toch zo alleen voel? Ik ga zitten, haal mijn laptop uit en kopieer hun gedrag in de hoop al tikkend de gevoelens van eenzaamheid weg te typen.
Eenzaamheid. Een typisch menselijke emotie waar weinig aandacht aan geschonken wordt. Jammer, want het kan gezien worden als een spiegel van hoe het er werkelijk aan toe gaat in de binnenkant van mensen. Daarom heb ik er de laatste maanden net wel veel aandacht aan besteed en daar kwam de workshop ‘eenzaamheid en digitalisering’ uit voort. Kon je er vorige week niet bij zijn? Geen probleem! Hieronder volgt een korte samenvatting.
Gedigitaliseerde eenzaamheid
Wat is eenzaamheid? In de meeste literatuur wordt het omschreven als een gebrek aan verbondenheid. Een afstand waarin je beseft dat de ander niet meer nabij is en soms zelfs onbereikbaar is geworden. Het is het gevoel dat je krijgt wanneer je in een volle zaal met mensen je totaal niet verbonden voelt en als gevolg daarvan eenzaamheid ervaart. Hetzelfde gevoel kan volgens Kyra Asatryan (relatietherapeut, levenscoach en mediator) ontstaan bij personen die dicht bij ons staan zoals: vrienden, familie, collega’s, je partner….
Dit gebrek aan verbondenheid wordt volgens Asatryan versterkt door de technologische revolutie. Tegenwoordig is gemedieerde communicatie de norm geworden. Allerlei communicatie die vroeger face to face verliep, wordt vandaag vervangen door e-mails, sms’en, apps… enz. Een ander belangrijke invloed op hoe wij verbinding met anderen aangaan is de efficiënte manier waarop een computer werkt. Het heeft ons geleerd dat efficiëntie de productiviteit verhoogt en dat vinden we natuurlijk fijn. Hoe efficiënter, hoe beter! De computer is dus een geweldig efficiënt ding, maar zijn wij zelf wel efficiënt, vraagt Asatryan zich af. Intieme relaties en vriendschapsrelaties komen er volgens haar niet door op een efficiënte manier met elkaar om te gaan, als in zo weinig mogelijk moeite doen om vervolgens zoveel mogelijk uit de relatie te halen. Dat werkt gewoon niet in real life.
Als laatste stelt Asatryan dat de technologie ervoor gezorgd heeft dat de natuurlijke kansen om anderen te ontmoeten drastisch verminderd zijn, waardoor we ook minder uitgedaagd worden om onze sociale skills te oefenen. In tijden zonder schermen, specifiek zonder smartphone en computer, waren mensen meer gesteld op elkaar als ze met vragen zaten. Vandaag zoek je alles zelf online op en hoef je zelfs niet meer naar de winkel te gaan, omdat je het gewoon thuis kunt laten leveren. Deze eenzaamheid, versterkt door schermen, is volgens Asatryan een probleem dat we kunnen oplossen. De oplossing volgens haar? Opnieuw leren verbinden met elkaar. Daarbij staat een fysieke ontmoeting centraal, waarin je de binnenwereld van de ander onderzoekt en begrijpt én daarbij oprecht geeft om de ander zijn welzijn.
Critici zullen stellen dat Asatryan eenzaamheid op die manier reduceert tot een probleem dat opgelost moet worden. Eenzaamheid wordt dan toegevoegd aan het lijstje van ziektes waar allerlei behandelingen voor bestaan. Maar, zo simpel is het niet, stelt Marjan Slob (filosofe). Eenzaamheid is eigenlijk onderdeel van een menselijk talent: het reflectievermogen. Zonder dat vermogen zouden wij niet overleven in deze wereld. Ons vermogen om te reflecteren over de wereld én onszelf, maakt dat wij kunnen leren uit het verleden en de toekomst beter kunnen inschatten. We kunnen betere werelden en versies van onszelf scheppen. Deze barrière tussen binnen en buiten is erg belangrijk voor de manier waarop we ons presenteren aan de wereld. Je kan je omgeving scannen, inschatten wat anderen willen van diezelfde wereld en vervolgens met je reflectievermogen de beste versie van jezelf creëren die de kans op een succesvol bestaan in deze wereld vergroot.
Anders dan Asatryan stelt Slob ook dat schermen ons eigenlijk niet eenzamer gemaakt hebben. De barrière die een scherm vormt tussen de binnenwereld en buitenwereld van iemand is er altijd al geweest en is ook broodnodig om te overleven. Eenzaamheid is dus louter en alleen een bijproduct van ons reflectievermogen, waar we eigenlijk trots op mogen zijn als mens. Zo stelt Slob: wie zegt dat elk menselijk vermogen ons gelukkig moet maken?
Conclusie: maken schermen ons eenzamer?
Of je nu ‘ja’ of ‘nee’ antwoordt op de vraag of schermen ons eenzamer maken, uit bovenstaande visies leren we dat het vooral gaat over de manier waarop we omgaan met digitale schermen. Eenzaamheid is volgens Slob niet iets dat we moeten vermijden. Het is in de eenzame periodes dat we vaak aan het reflecteren zijn over hoe het anders kan zijn. Die barrière, ons reflectievermogen, is en blijft belangrijk of dat nu wel of niet door een scherm gefaciliteerd wordt.
Maar, volgens mij komt deze barrière toch serieus onder druk te staan wanneer het scherm opdringerig wordt en je door zijn luide geschreeuw aan meldingen continu opnieuw verleidt naar het scherm. Je verliest op die manier de controle over je reflectievermogen. De manier waarop je jezelf presenteert wordt dan een maaksel, niet vanuit je eigen verlangens, maar uit verlangens opgelegd door apps. Asatryan heeft daarom gelijk als ze zegt dat technologie onze manier van zijn heeft veranderd en dat kan gevaarlijk zijn. Niet per se omdat we eenzaamheid moeten vermijden, maar wel omdat we ons reflectievermogen ermee uit handen geven en daarmee ook de controle van onze eigenheid.
Zinvolle tips
Hoe ga je nu het beste om met schermen, zodat je jezelf niet verliest in de opdringerige technologische wereld waarin we leven en je vervolgens verliest in een eenzaam bestaan. Kortom: hoe behouden we de controle over ons reflectievermogen?
We moeten, lijkt mij, eerst beseffen dat het alledaagse gebruik van schermen vandaag iets is geworden dat we gaandeweg normaal zijn gaan vinden. Misschien is een eerste vraag die we ons daarom moeten stellen of dat echt wel normaal is. Wanneer gebruik je een scherm waar het eigenlijk niet nodig is? Moet ik bijvoorbeeld echt acht uur per dag doorbrengen op een scherm om productief te zijn? Moet ik discussiëren met mijn lief via whatsapp? Moet ik mijn vragen over een project wel mailen naar de collega die recht voor me zit? Stuk voor stuk zijn dit zinvolle vragen. Durf hierover in gesprek gaan met jezelf en anderen. Onderzoek samen waar schermen overbodig zijn en de essentiële verbinding in de weg staan.
Een andere tip kan zijn om je verwachtingen van het gebruik van een scherm, specifiek apps, bij te stellen. Je verwacht bijvoorbeeld van de app Tinder dat die jou betekenisvolle relaties zal schenken zonder daarvoor al te veel moeite te moeten doen. We hopen dat apps ons gaan helpen in het verbinden met andere mensen, maar ze kunnen dat maar tot op een bepaalde hoogte natuurlijk. Het fysieke aspect van verbinding wordt onderschat door die apps, en vervolgens overschatten wij hun capaciteit om te verbinden. Het kan daarom helpen je verwachtingen van apps aan te passen en ze enkel en alleen nog te gebruiken waarvoor ze dienen: efficiënte communicatie. Daarmee wil ik niet zeggen dat ze geen (verbindende) aanvulling kunnen zijn op reeds bestaande goede relaties tussen mensen.
Last but not least: koppel soms eens los van schermen. Ik kan dit niet genoeg herhalen en benadrukken. Zoek echt contact als je daarnaar verlangt. Laat ook af en toe gevoelens van eenzaamheid toe. Het is deel van het leven en soms brengt het ons inzichten over hoe we ons leven en de wereld kunnen beteren. Ga in gesprek met jezelf en onthoudt: eenzaamheid is een kracht, maar als je je te eenzaam begint te voelen is het belangrijk om fysieke connecties te blijven leggen met anderen. Die vind je niet terug in apps op je smartphone of computer.
Smaakt dit naar meer? Heb je de workshop gemist? Hou onze sociale media dan in de gaten voor nieuwe workshops over dit thema en schrijf je in op onze nieuwsbrief!