De mythe...
We horen wel eens dat we uit onze 'bubbel' moeten komen. Dat kan veel betekenissen hebben, maar vaak gebruiken we deze term als we het hebben over sociale media. Het idee gaat als volgt: sociale mediaplatformen zoals Facebook, Instagram en Twitter werken met algoritmes. Dat zijn, eenvoudig gezegd, stappenplannen die bepaalde 'input' omzetten in 'output'. Bijvoorbeeld: je liket een aantal foto's van Lady Gaga, volgt Ariana Grande en reageert op alle filmpjes van Rihanna. Die foto's van Adele vind je maar niets, dus die like je ook niet. De weken nadien merk je op dat je plots veel meer berichten ziet verschijnen van Lady Gaga, Ariana Grande en Rihanna en nog zelden iets van Adele. Dit is niet toevallig: het algoritme is hier aan het werk. Het neemt je likes, reacties en pagina's die je volgt als 'input' en zet deze om in wat er op je tijdlijn verschijnt (de 'output'). Wat je misschien niet meteen opvalt, is dat je nooit filmpjes te zien krijgt van harde rockbands zoals AC/DC of Måneskin.
Dit lijkt op het eerste zicht heel onschuldig. Wie kan het wat schelen dat je nooit rockartiesten te zien krijgt en voortdurend kan genieten van je favoriete muziek. Dat is net handig, toch? Wel, laten we eens een ander voorbeeld nemen. Je botst op een advertentie van Vlaams Belang en liket een post over de zogenaamde migratiecrisis. Een dag later zie je een andere post en ook die like je. Je besluit de pagina te volgen en liket consequent alles wat je ziet van Vlaams Belang, omdat je vindt dat ze een goed punt hebben. Voor je het weet zie je alléén nog maar berichten van Vlaams Belang en niet meer van andere politieke partijen. Het lijkt wel alsof die andere partijen, en de meningen die ze verkondigen, niet bestaan. Dàn zit je vast in een 'filterbubbel'.
Het idee van informatiebubbels is op zich niet nieuw. Al in 1964 uitte filosoof Marshall McLuhan zijn bezorgdheid over de opkomst van radio en televisie. Het gevaar dat hij daarin zag was dat mensen vanaf dan enkel werden blootgesteld aan de informatie waarvoor men bewust koos. Je kiest een zender die past bij de eigen voorkeuren en opinies, een televisiekanaal dat laat zien wat men verkiest, etc. In 2011 bracht Eli Pariser een zelfde kritiek op het succes van sociale media. Je liket en volgt alleen wat je interessant en juist vindt, en daardoor krijg je ook enkel te zien wat je zelf interessant en juist vindt. Zoals Sheryl Sandberg, operationeel directeur van Facebook, ooit zei: mensen willen geen platform dat gericht is op heel de wereld, maar een op maat van de individuele gebruiker.
Het verschil tussen radio, televisie en sociale media valt samen met het onderscheid tussen zogenaamde filterbubbels en echokamers. Als je in een echokamer zit, dan zoek je voortdurend meningen en argumenten op die je eigen mening lijken te bevestigen. Dit is helemaal niet nieuw, en zelfs heel eigen aan het mens-zijn op zich. Mensen gaan al eeuwen te rade bij kranten, radiostations of andere mensen die aanleunen bij hun eigen voorkeuren en interesses. Filterbubbels, daarentegen, zijn wél nieuw en eigen aan sociale media. Ze ontstaan wanneer we bewust andere meningen uitsluiten of zelfs onzichtbaar maken (met andere woorden: 'wegfilteren'). Toevallig andere meningen tegenkomen lijkt verleden tijd. Wat je ervaart is geen diverse samenleving meer, maar een gepersonaliseerde versie van de realiteit: een 'daily YOU'. Met als gevolg: polarisering, een verdraaid beeld van de werkelijkheid en een gebrek aan 'common sense'.
... ontkracht!
Het idee van filterbubbels lijkt, theoretisch gezien, heel aannemelijk. Maar soms moet de theorie toegeven aan de praktijk. Heel wat studies tonen namelijk dat het helemaal niet zo lijkt te zijn dat we allemaal in filterbubbels leven. Ten eerste blijkt het zeer moeilijk vast te stellen of en in hoeverre iemand vastzit in een filterbubbel. Vaak zien we dat groepen mensen met heel tegengestelde meningen en voorkeuren tóch gelijkaardige zoekresultaten te zien krijgen. Meer nog, sommige studies wijzen zelfs uit dat mensen op sociale media veel diversere informatie te zien krijgen dan in traditionele media, zoals de krant of televisie. Volgens deze studies lijkt een soort 'geautomatiseerde toevalligheid' te zitten in de algoritmes van Facebook, waardoor we ook regelmatig geconfronteerd worden met andere meningen. Ten tweede rijst de vraag: als we dan toch in filterbubbels zouden leven, hoe zou dat dan komen? Hoe kunnen we weten dat sociale media volledig verantwoordelijk zijn hiervoor? Zijn de algoritmes de boosdoeners of eerder de mensen zelf die geen diverse pagina's liken en volgen? En wie zegt dat mensen alleen op sociale media hun nieuws halen? In het idee van filterbubbels schuilt dus ook (alweer) het gevaar van 'technologisch determinisme'.
Leven we allemaal in filterbubbels? Gelukkig niet! Dat betekent natuurlijk nog niet dat je niet kan vastzitten in een soort filterbubbel, waarin je andere meningen (al dan niet bewust) verbant uit je tijdlijn. De boodschap is nog steeds om behoedzaam om te gaan met wat je op sociale media te zien krijgt. Ook jij zelf kan daar iets aan doen. Zo kan je er bewust voor kiezen om verschillende kranten en politieke partijen te volgen, of bewust eens een andere mening op te zoeken. Of ga eens (in de 'echte' wereld) in gesprek met iemand met een andere politieke voorkeur. Of kijk eens op de website van Mediawijs voor nog meer tips!
Dat neemt niet weg dat je nog steeds alles van De Virtuele Mens mag liken ;-)